Amstelodamum logo
Lid worden?

Digitaal archief

Uw zoekacties: Jaarboeken en Maandbladen

Jaarboeken en Maandbladen

beacon
24  zoekresultaten
sorteren op:
 
 
 
 
GA-1975 Genootschap Amstelodamum
Erfgoedstuk
Tijdschriftpagina
Jaarboek Amstelodamum, 1975; p. 102
Datering:
1975
Titel:
Jaarboek Amstelodamum
Jaargang:
067
Jaar:
1975
Pagina:
102
HET ' S GRAVENHEKJE
Niet iedere lezer zal het bekend zijn , dat de hierboven staande woordcombinatie de naam is van een korte naar verhouding brede gracht in onze stad , gracht dan in de tweede betekenis , namelijk die van kade of straat langs een water . Het ' s Gravenhekje ligt aan de noordwestzij de van het eiland Rapenburg en strekt zich uit langs het einde van het water der Oudeschans . Op de noordhoek bij de Prins Hendrikkade verheft zich het in 1642 gebouwde Westindische huis , aan de overkant vindt men de Kalkmarkt .
Wanneer de naam ' s Gravenhekje is ontstaan en wat hij betekent , ligt geheel in het duister . Een lang geleden ondernomen poging tot verklaring zal in deze bijdrage critisch worden bekeken . Reeds nu kan opgemerkt worden , dat men bij een dergelijk karwei over zoveel mogelijk prae-negentiende-eeuwse teksten , of althans tekstfragmenten , moet beschikken , waarin het woord voorkomt . Uit achttiende-eeuwse stukken zijn mij na intensief zoeken slechts vier van zulke plaatsen , respectievelijk uit 1724 , 1746 , 1770 en 1791 , in handen gevallen . Oudere papieren leverden niets op . Een rijke buit haalde ik dus niet binnen . Desondanks heb ik gemeend , vooral omdat binnen afzienbare tijd een belangrijke vergroting van de voorraad niet verwacht kan worden , die vier voor-beelden ( voorbeelden ) als grondslag voor een historisch onderzoek wel te kunnen aanvaarden .
Het minieme aantal vondsten mag niet tot de conclusie leiden , dat de gebruiksfre-kwentie ( gebruiksfre-kwentie ) van het bewuste woord in de tijden vóór het jaar 1800 gering was ; evenmin wil het eerstvermelde jaartal zeggen , dat de oorsprong op 1724 moet worden gesteld . De aanzienlijke verschillen tussen de vier opgediepte namen wekken het vermoeden , dat de uitdrukking van mond tot mond is gegaan . Waarschijnlijk gold zij in den beginne als pasmunt onder de eenvoudigste buurtgenoten . Bij niemand trouwens zal de gedachte opkomen , dat het woord ' s Gravenhekje een constructie is , afkomstig van een vroeger functionerend overheidsorgaan . In de zeventiende - en achttiende-eeuwse verpon-dingsregisters ( verpon-dingsregisters ) alsmede in de gelijktijdige akten betreffende transporten van onroerende goederen ( de beste bewaarders van de toen officieel te achten straatnamen ) werd het woord dan ook nimmer gebezigd . 1 Onze oude stadsbeschrijvers , Wagenaar incluis , hebben het , in de mening misschien dat het een eendagsvlieg zou zijn , verzwegen , mogelijk waren zij van zijn bestaan onkundig .
Gevonden alinea's: 4
laatste wijziging 01-09-2020
1 gedigitaliseerd
 
 
 
 
 
GA-1975 Genootschap Amstelodamum
Erfgoedstuk
Tijdschriftpagina
Jaarboek Amstelodamum, 1975; p. 103
Datering:
1975
Titel:
Jaarboek Amstelodamum
Jaargang:
067
Jaar:
1975
Pagina:
103
Op 7 januari 1724 compareerde voor notaris Abraham Tzeewen de slaapstee-houder ( slaapsteehouder ) Cornelis Backman , wonende te Amsterdam op 7 Schagen heckje achter '/ Westindieshui/s , daar de koningh van Siveeden en de prins van Hessen Kassei uithingen , om een verklaring af te leggen . De zaak , waarvoor hij kwam , blijft hier en ook verder , als voor ons van geen belang , onbesproken . 1
Het gebruik van een bijnaam voor een straat of gracht impliceert , dat er voor die straat of gracht ook een erkende naam moet hebben bestaan . De eerste aanpak bij het onder-zoek ( onderzoek ) zou dan moeten zijn geweest het speuren naar de officiële naam van het ' s Graven-hekje ( Gravenhekje ) in de zeventiende en achttiende eeuw . Dit toch schijnt de consequentie van de boven uitgesproken waarheid . De zaak ligt echter anders , want nauwkeurige lezing van de teksten had mij tot het inzicht gebracht , dat de naam ' s Gravenhekje oorspron-kelijk ( oorspronkelijk ) geen betrekking had op de kade , die thans zo heet . Ik breidde het onderzoek dus uit en ben aan de hand van de verpondingsboeken en de in aanmerking komende trans-port-of ( portof ) kwijtscheldingsbrieven op zoek gegaan naar de wijze , waarop de overheids-instanties ( overheidsinstanties ) van vóór de negentiende eeuw de verkeerswegen rond het eerste huizenblok op het eiland Rapenburg , het blok dat gekenmerkt wordt door de gebouwen van de vroegere Westindische Compagnie , aanduidden . Om een reden , die straks zal blijken , moesten enige verderaf liggende wegen in dat werk worden betrokken . Wat ik vond , ziet
Gevonden alinea's: 2
laatste wijziging 01-09-2020
1 gedigitaliseerd
 
 
 
 
 
GA-1975 Genootschap Amstelodamum
Erfgoedstuk
Tijdschriftpagina
Jaarboek Amstelodamum, 1975; p. 104
Datering:
1975
Titel:
Jaarboek Amstelodamum
Jaargang:
067
Jaar:
1975
Pagina:
104
IJ kant van het blok . De laatste deelde , toen hij begaanbaar was gemaakt , steeds in de namen IJgracht en Buitenkant , zoals hij nu deelt in de naam Prins Hendrikkade . Voor de kade langs de noordwestzijde van het blok en de kade , die langs de gehele zuidwest-zijde ( zuidwestzijde ) van het eiland Rapenburg liep , kende men van pl.m . 1650 1 tot 1732 geen aparte namen . De huiseigenaren aldaar localiseerden hun bezittingen eenvoudig op Rapenburg , de bewoners adresseerden zich niet anders . De twee bedoelde wegen , een haak vormend met een hoek van iets minder dan negentig graden , toonden veel overeenkomst . Beide waren , zoals oude kaarten en prenten laten zien slechts aan één zijde bebouwd , beide werden aan de onbebouwde zijde begrensd door een water , respectievelijk het einde van de Oudeschans en de Rapenburgwal . Terecht noemde ik ze dan ook kaden . Aan de waterkanten waren vrij brede stroken grond uitgespaard voor houtwallen . De tegen-woordige ( tegenwoordige ) straat Rapenburg , de lange arm van de haak , kreeg in de negentiende eeuw op de houtwallen een tweede rij huizen , onderbroken door een gaping , die tot heden is blijven bestaan . Over bleef een smalle , grauwe straat , niet veel breder dan de vroegere ' doorgang ' tussen huizen en wallen . Een geluk mag het heten , dat de korte arm , thans ' s Gravenhekje , aan een dergelijke mishandeling ontstnapte .
Een besluit van de Staten van Holland en West-Friesland , d.d . 25 mei 1730 , schreef voor , dat de verpondingskohieren , die al lang verouderd waren , grondig moesten worden herzien . De met het ' redres-generaal ' belaste deskundigen brachten wijzigingen aan in de aanslagen , voerden verpondingsnummers in voor de aangeslagen panden en erven ( geen huisnummers !) en vonden het daarnaast nodig , hier en daar een topografische naamsverandering aan te brengen . Bij kennisneming van het in 1732 gereed gekomen kohier , in het bijzonder het gedeelte dat aan de Amsterdamse wijk 16 gewijd was , de wijk waartoe het eiland Rapenburg behoorde , viel het op , dat men aan wat tegenwoordig het ' s Gra venhekje is , de naam ' Oosterse kaeij ' had gegeven en aan de lange kade om de hoek die van ' Binnenkant van Rapenburg '. 2 De laatste uitdrukking schijnt niet in de smaak te zijn gevallen . Het eerstvolgende op het Gemeente-archief aanwezige kohier , dat over de jaren 1734-39 , noemt de korte arm van de haak weer ' Oosterse kaaij ', maar past die naam ook toe op het eerste traject van de ' Binnenkant ', strekkende van de hoek tot de Peperstraat . De rest van de lange arm werd als vroeger : Rapenburg . Tot het einde van de eeuw liet men deze nomenclatuur , die overgenomen werd in de kwijt-scheldingsakten ( kwijtscheldingsakten ) , onveranderd .
Gevonden alinea's: 2
laatste wijziging 01-09-2020
1 gedigitaliseerd
 
 
 
 
 
GA-1975 Genootschap Amstelodamum
Erfgoedstuk
Tijdschriftpagina
Jaarboek Amstelodamum, 1975; p. 105
Datering:
1975
Titel:
Jaarboek Amstelodamum
Jaargang:
067
Jaar:
1975
Pagina:
105
het hoofd van wijk 16 het woord ' s Graven Hekje . De naam had men gegeven aan het eerste stuk Oostersekade , dus aan het gedeelte , dat ik de korte arm noemde . De lange arm , van de westhoek van het eiland tot het Rapenburgerplein , droeg thans één naam : Rapenburg . Voor het derde stuk Oostersekade , van de Uilenburgerstraat tot de hoek tegenover de Montelbaanstoren , bleef de oude naam gehandhaafd . Het vierde stuk was Oudeschans geworden . Laatsgenoemde naam , vroeger geldend voor de Lastagekant van het water , maar ook al dikwijls door de bewoners toegekend aan de Uilenburgkant , gold nu definitief voor beide zijden , respectievelijk tot de Waalseilandsgracht en de Rapenburgwal . Nadien hebben voor wat betreft de vermelde verkeerswegen geen ver-dopingen ( ver-dopingen ) meer plaats gevonden .
Het woord ' s Graven Hekje , of's Gravenhekje zoals het werd , een door de overheids-instanties ( overheidsinstanties ) altijd genegeerde volksuitdrukking , was dus plotseling tot een erkende deno-minatie ( denominatie ) verheven . Mogen wij nu de administratieve geboorte van dat woord op 1805 stellen ? Het is wel zeker , dat wij enige jaren terug moeten gaan . Op 12 juli 1796 had de Raad der gemeente Amsterdam besloten , de straten , grachten , enz . van naambordjes te laten voorzien . Met de verwezenlijking van dit besluit zal wel geruime tijd gemoeid zijn geweest . Aangenomen echter kan worden , dat het werk in het begin van de nieuwe eeuw voltooid was . Zeer waarschijnlijk zullen de voorbijgangers voor het eerst pl.m . 1800 de naam ' s Gravenhekje op een bordje hebben gelezen .
Reeds gaf ik terloops te kennen , tot het inzicht te zijn gekomen , dat men de naam ' s Gravenhekje aan een publieke weg had gegeven , die er niet voor in aanmerking kwam . Aan deze uitspraak moet een restrictie toegevoegd w r orden . De door mij gevormde mening kan niet anders dan een voorlopige zijn , want zij berust slechts op drie van de vier afgedrukte teksten . Op deze basis nu zal aangetoond worden , welke straat of kade oorspronkelijk wel zo heette . De toekomst zal uitmaken , of de basis te smal was .
Zoals wij weten , was het pand , waarin de slaapsteehouder Backman zijn affaires dreef ( 1724 ), gelegen ' op ' t Schagen heckje ' achter het Westindische huis . Dat moet dan geweest zijn in de tegenwoordige straat Rapenburg , oneven zijde , tussen de westhoek van het eiland en de Peperstraat . Had zijn huis gestaan aan de kade , die thans ' s Graven-hekje ( Gravenhekje ) heet , dan zou hij een ander woord hebben gebruikt , bijvoorbeeld naast of bij . Hiermee scheen al voldoende duidelijk geworden , waar het echte ' s Gravenhekje zich vroeger uitstrekte . Waterdicht echter was het bewijs geenszins . Rekening moest worden gehouden , aangenomen althans dat de notaris maar critiekloos opschreef wat hij hoorde , met een vergissing of een slordige formulering van de comparant .
Hoe ongelooflijk het klinke , de tweede tekst , ofschoon hem de kwalificatie tekst nauwelijks kan worden toegekend , had een forse stoot gegeven . Het was het woord ' dienst ', dat mij tot nadenken bracht . Uitgesloten leek het , dat meester Sluyter in 1746 op ° s Gravengragje ' een school voor eigen rekening opende . Hij moet in stadsdienst zijn getreden . Dit idee ontsloot het uitzicht op niet vermoede perspectieven . Al lang wist ik uit lektuur en ook uit de bron zelf , dat de Vroedschap van Amsterdam op 10 juni 1745 in principe had besloten , een aantal ' publique scholen ' op te richten : acht ten behoeve van kinderen , wier ouders onderstand genoten en drie voor kinderen , wier ouders niet voor onderstand in aanmerking kwamen , maar onmachtig waren het op de
Gevonden alinea's: 5
laatste wijziging 01-09-2020
1 gedigitaliseerd